Konuyu Oyla:
  • Derecelendirme: 2.92/5 - 12 oy
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
Rüzgarlar - Rüzgar Çeşitleri Yönleri - Dünya Rüzgarlari -Yerel Rüzgarlar
#1
Oku-1 
[attachment=40765]

Rüzgarlar - Rüzgar Çeşitleri Yönleri - Dünya Rüzgarlari -Yerel Rüzgarlar

Yüksek Basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru olan, yatay yönlü hava hareketlerine rüzgar denir. Rüzgarların hızı anemometre adı verilen aletlerle ölçülür. Rüzgarların oluşmasının nedeni komşu iki yer arasındaki basınç farkıdır. İki yer arasındaki basınç eşitlenince rüzgar durur.

Rüzgar Çeşitleri

Rüzgarlar başlıca üç gruba ayrılır:

Sürekli rüzgarlar
Devirli (mevsimlik) rüzgarlar
Yerel rüzgarlar

1. Sürekli Rüzgarlar
Yıl boyunca aynı yönde esen rüzgarlardır. Diğer bir deyişle daimi yüksek basınç alanlarından daimi alçak basınç alanlarına doğru esen rüzgarlardır. Sürekli rüzgarlar; alizeler, batı rüzgarları ve kutup rüzgarları olmak üzere üçe ayrılır.

Sürekli Rüzgarların Özellikleri

Sürekli aynı yönde eserler.
Dünyanın günlük hareketinin etkisiyle hareket ettikleri yönün kuzey yarımkürede sağına, güney yarımkürede solna saparlar.
Estikleri bölgeleriniklimini etkilerler.

a) Alizeler
30° kuzey ve 30° güney paralelleri çevresindeki dinamik yüksek basınç kuşağından ekvatordaki alçak basınç kuşağına doğru yıl boyunca esen rüzgarlardır. Dünyanın günlük hareketine bağlı olarak kuzey yarımkürede kuzeydoğudan, güney yarımkürede güneydoğudan eserler. Alizeler, tropikal kuşaktaki karaların doğu kıyılarına yağış bırakır. Sıcak kuşaktaki okyanus akıntılarının oluşmasında ve yönlerinde etkilidir.

b) Batı Rüzgarları

30° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç kuşaklarına doğru esen rüzgarlardır. Dünyanın ekseni etrafındaki hareketinin etkisiyle kuzey yarımkürede güneybatıdan, güney yarımkürede kuzeybatıdan eserler. Orta kuşak karalarının batı kıyılarına bol yağış bırakırlar. 60° enlemlerinde kutup rüzgarları ile karşılaşarak cephe yağışlarına yol açarlar. Orta kuşaktaki okyanus akıntılarını ve yönlerini etkilerler.

c) Kutup Rüzgarları

Kutuplardaki termik yüksek basınç alanlarından 60° enlemlerindeki dinamik alçak basınç alanlarına doğru esen soğuk rüzgarlardır.

2. Mevsimlik Devirli Rüzgarlar (Musonlar)
Birbirine komşu olan büyük kara parçaları ile okyanusların yıl içerisindeki farklı oranda ısınma ve soğumalarına bağlı olarak oluşan basınç alanları arasında eserler.

a) Yaz Musonu

Yaz mevsiminde çabuk ısınan Asya içlerinde alçak basınç alanı oluşur. Geç ısınan Hint okyanusu ise yüksek basınç alanı halindedir. Bu nedenle yaz musonları denizden karaya doğru eser. Mayıs-Ekim ayları arasında etkili olurlar. Yaz musonları deniz ve okyanuslardan kaynaklandıkları için bol nem taşır ve etkili olduğu yerlere bol yağış bırakırlar.

b) Kış Musonu
Kış mevsiminde Asya’nın iç kısımları çok soğur ve burada güçlü bir yüksek basınç alanı oluşur. Güneyindeki Hint Okyanusu ile güneydoğusundaki Büyük Okyanus ise geç soğudukları için birer alçak basınç alanı halindedir. Bu basınç farklılığı, kış mevsiminde Asya içlerinden Hint ve Büyük Okyanus’a doğru esen rüzgarların oluşmasına neden olur. Bunlara kış musonları adı verilir.

Kış musonları karadan geldikleri için soğuk ve kurudurlar. Bu nedenle yağış getirmezler. Ancak okyanusu geçerken nem aldıkları için Asya’nın güneydoğusundaki adalara yağış bırakırlar.

Görüldüğü Yerler

Güney Asya ile Hint Okyanusu arasında
Kuzey Amerika ile Meksika Körfezi arasında
Batı Afrika ile Gine Körfezi arasında
Doğu Afrika ile Hint okyanusu arasında
Doğu Asya ile Büyük Okyanus’a bağlı denizler arasında

3. Yerel Rüzgarlar

Bunların bir kısmı, genel hava dolaşımına bağlı rüzgarların yerel olarak bazı değişikliklere uğramasıyla oluşur. Bazıları da tamamen yöresel basınç farkları sonucunda oluşurlar.

a) Meltemler (Günlük Devirli Rüzgarlar)

Birbirine yakın iki ayrı özellikteki alanın, gün içerisinde farklı derecede ısınıp soğumasına bağlı olarak oluşur ve gece ile gündüz arasında yön değiştirir.

Kara ve Deniz Meltemleri
Gündüz, karalar daha fazla ısınarak alçak basınç alanı oluşur. Denizler ise daha serin olduğu için yüksek basınç alanıdır. Bunun sonucunda denizden karaya doğru serin bir rüzgar eser. Buna deniz meltemi denir. Deniz melteminin ege kıyılarındaki adı İmbat’tır. Deniz meltemi yağış getirmez. Gece ise, karalar daha fazla soğur ve yüksek basınç alanı oluşur. Denizler daha sıcaktır ve basınç azdır. Bunun sonucunda da, karadan denize doğru rüzgar eser. Bu rüzgarlara kara meltemi denir.

Dağ ve Vadi Meltemleri

Yanyana bulunan bağlarla alçak düzlüklerin gün içinde farklı ısınma ve soğumalarına bağlı oalrak oluşur. Gündüz, dağ yamaçları vadilerden daha çok ısındığı için basınç azdır. Bu nedenle rüzgar, vadiden yamaç yukarı eser. Bu rüzgara vadi meltemi denir. Gece ise yamaçlar vadilere oranla fazla soğuduğu için rüzgar dağdan vadiye doğru eser. Bu rüzgara dağ veya yamaç meltemi denir.

b) Sıcak Yerel Rüzgarlar

Bunlar geldikleri yerlere göre sıcak olan rüzgarlardır.

Fön (Föhn) Rüzgarı
Bu rüzgar yamaç boyunca yükselen hava kütlesinin bir dağı aşarak diğer yamaçta alçalmasıyla oluşur. Yükselen hava her 100m’de 0,5°C soğur. Oysa dağın diğer yamacında alçalmaya başlayınca her 100m’de 1°C ısınır. Bunun nedeni kuru havanın alçalırken sürtünmenin de etkisiyle daha çok ısınmasıdır. İşte bu hava akımına fön rüzgarı denir. En tipik biçimiyle İsviçre Alpleri’nin kuzey yamaçlarında etkili olan Föhn rüzgarı Türkiye’de Toroslar ve Kuzey Anadolu Dağları’nda etkilidir.

Etkili Olduğu Yerlerde

Sıcaklığı ve buharlaşmayı artırır.
Bitkilerin olgunlaşma ve hasat süresini kısaltır.
Havanın nem açığını artırır.
Yağış oluşumunu engeller.
Kar erimelerine neden olur.
Bağıl nemi azaltır.
Havanın nem taşıma kapasitesini artırır.

Sirokko
Büyük Sahra’dan kaynaklanan Cezayir ve Tunus üzerinden Akdeniz’e doğru esen sıcak ve kuru bir rüzgardır. Akdeniz’i geçerken nem alarak İspanya, Fransa ve İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır.

Hamsin

Afrika’nın kuzeyindeki kara içlerinden Libya ve Mısır’ın kıyıya yakın bölgelerine doğru eser. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır.

Samyeli (Keşişleme)
Türkiye’nin güney bölgelerinde esen sıcak bir rüzgardır. Sıcak, kuru ve bunaltıcıdır. Özellikle yaz aylarında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde buharlaşmayı aşırı derecede artırarak kuraklığa neden olur.

c) Soğuk Yerel Rüzgarlar

Bora
Dalmaçya kıyılarında, Dinar Alpleri’nden Adriya Denizi’ne doğru esen soğuk ve kuru rüzgarlardır. Hızları fazladır.

Mistral

Fransa’nın Rhone vadisini izleyerek Akdeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.

Krivetz

Romanya’da aşağı Tuna ovasından Karadeniz’e doğru esen soğuk ve kuru rüzgardır.

d) Tropikal Rüzgarlar
Sıcak kuşakta, ani basınç farklarından kaynaklanan ve hızları saatte 100-150 km’ye kadar çıkabilen rüzgarlardır. Daha çok okyanuslar üzerinde oluşurlar. Sarmal hava hareketleri halinde olduklarından, genellikle hortumlara neden olurlar. Tropikal rüzgarlara, Asya kıyılarında Tayfun, Meksika Körfezi kıyılarında Hurricane, Afrika’nın bazı kesimlerinde ve Latin Amerika kıyılarında da Tornado adı verilir. Türkiye gibi denizler ve karalar arasında büyük basınç farkının oluşmadığı bölgelerde bu rüzgarlar etkili değildir.

Rüzgarların Yönünü Etkileyen Faktörler;

Yer Şekillerinin Uzanış Doğrultusu; Rüzgarın esiş yönünü etkileyen önemli faktörlerden birisi yer şekillerinin uzanış doğrultusudur.Rüzgarlar genellikle vadi ve boğazların uzanış yönünü göre eser.Örneğin bir vadiye giren rüzgar vadinin yönüne göre hareket eder ve vadinin sonuna geldiğinde vadinin çıkış yönüne göre esmeye devam eder.Yer şekilleri rüzgarların esiş yönlerinin değişmesine,hızının artmasına ve hatta durmasına bile neden olabilir.

Dünyanın Günlük Hareketi: Dünyanın kendi etrafında batıdan doğuya dönmesi sonucunda rüzgarın esiş yönlerinde sapmalar ve değişmeler meydana gelir.

Dünyanın Yıllık Hareketi: Dünyanın yıllık hareketi sonucunda mevsimler meydana gelir,farklı mevsimlerde karalar ve denizler farklı sıcaklıklara sahip olur.Karalar kış aylarında yüksek basınç,yaz aylarında alçak basınç olur,denizler ise kış aylarında alçak basınç yaz aylarında ise yüksek basınç özelliğine sahip olur bu basınç farklılıkları sonucunda rüzgarların esiş yönünde farklılıklar oluşur.
Basınç Merkezlerinin Konumu: Rüzgarlar yüksek basınç alanlarından alçak basınç alanlarına doğru esmektedir.Basınç alanlarının bulunduğu yerlere göre rüzgarların esiş yönünde farklıklar oluşmaktadır.Mesela yüksek basınç alanıyken alçak basınç alanına geçen bir bölgenin rüzgar esiş yönü de buna bağlı olarak değişir.

Rüzgarların Hızını Etkileyen Faktörler;

Basınç Farkları: Basınç merkezleri arasındaki basınç farkının artması ile rüzgar hızı artarken,basınç merkezleri arasındaki basınç farkının azalmasıyla rüzgar hızı azalır.Örneğin 1018 mb den 1012 mb esen bir rüzgar hızı,1014 mb den 1012 mbye esen rüzgarın hızından fazladır.

Basınç Merkezleri Arasındaki Uzaklık; Basınç merkezleri arasındaki uzaklık uzunsa rüzgarın hızı yavaş,basınç merkezleri arasındaki uzaklık kısaysa rüzgarın hızı fazladır

Yer Şekilleri: Rüzgarlar yer yüzü şekillerinin az ve sade olduğu alanlarda hızlı eserken yeryüzü şekillerinin fazla olduğu engebeli alanlarda yavaş eser.Bunun nedeni engebe ve yer şekillerinin fazla olduğu alanlarda sürtünmenin artması ve buna bağlı olarak rüzgarın yavaşlamasıdır. Yer şekillerinin az olduğu sade alanlarda ise sürtünme azdır buna bağlı olarak rüzgar hızı fazladır.

Bitki Örtüsü: Rüzgarlar yer şekillerinin az olduğu alanlarda hızlı fazla olduğu alanlarda ise yavaş eser aynı şekilde ormanlık bitki örtüsünü fazla olduğu alanlarda yavaş eserken bitki örtüsünün az olduğu alanlarda ise hızlı eser.Bununda en büyük sebebi sürtünme ve bitki örtüsünün rüzgara barikat görevi yapmasıdır.

Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
Smileys-2
Cevapla


Hızlı Menü:


Konuyu Okuyanlar: 1 Ziyaretçi