Thread Rating:
  • 7 Vote(s) - 2.86 Average
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5
KUZEY AMERİKA: BÖLGELER
#1
Oku-1 
   

KUZEY AMERİKA: BÖLGELER

Kuzey Amerika’nın kültürel türdeşliğine ve halkın çoğunluğunun ulusal toplum ve ekonomiyle bütünleşmiş olmasına rağmen, gerek Kanadalılar gerekse Amerikalılar bölgesel kimliklerine sıkı sıkıya sarılmışlardır. Buna karşılık, kıtayı boydan boya geçen çevresel farklılıklar insan faaliyetleri için çeşitli ortamlar yaratmaktadır. Bu durumda, Kuzey Amerika’nın farklı bölgelerinin ele alınmasının tüm kıtanın daha iyi anlaşılmasına önemli katkısı olacaktır.

Kuzey Amerika’nın bölgeselliği farklı diller, gelenekler ve davranışlardan çok, çevresel özelliklere dayandırılmaktadır. Çeşitli yazarlar çevresel farklılıkları esas alarak (hatta bazıları iyice ayrıntıya girerek) Kuzey Amerika’da çok sayıda bölge ayırımına gitmişlerdir. Fakat dünyanın en şehirlileşmiş, dolayısıyla da doğal çevresi son derece değişikliğe uğratılmış bu kesiminde artık beşerî özellikler de bölge ayırımında ağır basmaktadır. Bizim ele alacağımız bölge ayrımında ise, ilgili haritadan da görüleceği gibi, McKnight’ın 15 bölgesi kullanılacaktır:

10.1. Kuzeydoğu: New England ve Kanada’nın Atlantik Eyaletleri

ABD’nin New England ve Kanada’nın New Brunswick, Nova Scotia, Prince Edward Adası ve New Foundland eyaletleri birlikte bu bölgeyi oluştururlar. “Atlantik Kuzeydoğu” olarak da anılan bu bölge harika manzaralarıyla tanınır. Bunun nedeni de yer şekilleridir: bölgeyi oluşturan eyaletlerin alçak dağları üç ayrı sıradan oluşmakta ve yarattıkları yükselti şeritleri şiddetli buzullaşmaya uğramış, göller, dereler, büyük akarsularla bezenmiş bir manzara vermektedir. Bölgede mandıracılık kârlı bir faaliyet olarak sürdürülmektedir. Buna daha çok patates, elma, armut ve kiraz yetiştiriciliğine dayanan bitkisel üretim eşlik eder. Labrador soğuksu akıntısıyla Gulf Stream sıcak su akıntısının birbirine karıştığı Grand Banks kesimi dünyanın en zengin balık yataklarından birisidir. Bununla birlikte, bölgenin ekonomisi gittikçe daha fazla turizm şeklinde gerçekleşen rekreasyona dayanmaya başlamıştır. Atlantik eyaletlerinde oldukça önemli büyüklüklere erişmiş ancak birkaç şehir vardır. Belli başlı metropoliten alanların en büyükleri Halifax ve St John’s’dur.

10.2. Fransız Kanadası

Fransız Kanada’sı Kuzey Amerika’daki en ayırt edici kültür bölgelerinden birisidir. Fransız Kanada’sı, temelde, koloniyal dönemdeki adı Yeni Fransa olan Quebec eyaletiyle özdeşleşmiştir. Ama coğrafi bölgenin sınırları içine eyaletin tümü değil, Fransızca konuşulan kesimi girer. Eyaletin toplam nüfusunun % 90’ı Fransızlar’ın torunlarıdır, % 80’i anadili olarak Fransızca konuşmaktadır. Bu nedenle de, Fransız Kanada’sı Kuzey Amerika’da yalnızca kültür kriteri alınarak ayrılmış tek bölgeyi oluşturduğu için ayrı bir öneme sahiptir. Tarım Quebec’in en önemli gelir kaynağıdır; elma, puroluk tütün, yulaf, mandıra ürünleri ve akçaağaç şurubu temel tarımsal ürünlerdir. Ancak ormanların, maden ve enerji kaynaklarının gittikçe daha çok işletilmesi ve kuzeyde hidroelektriğin geliştirilmesi buradaki geleneksel tarım ekonomisini değiştirmeye başlamıştır. Bölgedeki en büyük şehir, Kanada’nın Toronto’dan sonra ikinci büyük şehri ve en önemli sanayi, maliye, ulaştırma ve eğitim merkezi olan Montréal’dir.

10.3. Megalopolis

Atlas Okyanusu kıyısında uzanan bu bölgenin temelini, oldukça büyük bir nüfus yığılmasının oldukça küçük bir alanda meydana gelmiş olması oluşturur. ABD’nin en küçük bölgesi (toplam yüzölçümünün % 1’inden az) olan bu kesimde, % 90’dan fazlası şehirli olan 50 milyonun üzerinde nüfus yaşamaktadır.

Bölge, Avrupalı yerleşmecilerin ilk geldikleri yerlerin en önemlisidir; bu yüzden şehirlerin çoğunun kıtanın diğer yerlerine göre daha uzun bir geçmişleri vardır. Yine bölge, Kuzey Amerika’daki ekonomik ve toplumsal üstünlüklere sahip birinci bölgedir. En büyük zenginlikler, şehirsel iyi yaşama koşullarının en çeşitlileri, en büyük nüfus yoğunlukları, en çeşitli etnik gruplar bu bölgede toplanmıştır. Burası ülkenin önde gelen iş ve yönetim merkezidir, ülkenin mali kalbidir. New York, Boston, Newark, Philadelphia ve Baltimore’un bir araya gelmesiyle oluşan Megalopolis, uzun ve kesintisiz bir şehirsel kuşak hâlindedir. En güneyinde de başkent Washington yer alır.

10.4. Appalaşlar ve Ozarklar

Bu bölge bir bütün hâlinde değildir; Appalaş yaylaları Ozark-Ouachita tepelerinden yaklaşık 480 km’lik olağanüstü düz bir alanla ayrılmış bulunmaktadır. Bununla birlikte, fiziki ve kültürel özellikler bakımından birbirlerine genelde o kadar benzerler ki, ayrılmışlıklarına rağmen ikisini birden aynı geniş bölge içine katmak mantıklı gelmektedir.

Appalaşlar’ın en önemli özelliği arazinin büyük kısmıyla dik yamaçlardan oluşması ve böylece de yaşamın (dolayısıyla yerleşmelerin) vadilerde odaklaşmış olmasıdır. Diğer bir özellik ise ormanlardır; alanın hemen tümü ormanlarla kaplıdır ve bunların çoğu da el değmemiş ya da ikinci el ormanlardır. Güney Appalaşlar’ın dağlar ve vadilerden oluşan ana kesimi yoğun bir “dışarıya göç” olayının cereyan ettiği ve iç tıkanmanın yaşandığı bir alandır. Pittsburgh Appalaş Yüksek Alanları (Yaylası)’nın en büyük metropoliten merkezidir ve demir-çelik sanayisinin coğrafyasına klâsik bir örnek oluşturmaktadır. Ozarklar’da ise, arazinin arızalı ve toprakların fakir olması, bağlantılı olarak da ormanların büyük ölçüde korunmuş kalması tarım faaliyetlerini belirli alanlarla sınırlamaktadır. Bununla birlikte, hayvancılık faaliyetleri önemlidir.

10.5. Güney: İç Kesimler

ABD’deki zenci nüfusun % 90’ı 20.yüzyıl başına kadar bu bölgede yaşamıştır, fakat özellikle güneyin sanayi merkezlerine ve Sanayileşmiş Kuzey’in şehirlerine doğru olmak üzere dışarıya göçler bu yüzyılda çok şiddetli bir şekilde cereyan etmiştir. Bölge kültür bakımından “güneyli”dir, fakat ekonomik açıdan Güney’in kıyı kesimlerinden temelden farklıdır. Appalaş Piedmontu’nda (dağ eteği ovasında) küçük, aile işletmesi hâlindeki mandıracılık çiftlikleri ve meyve bahçeleri kıyı ovasının büyük ölçekli fıstık ve pamuk plantasyonlarına dayalı ekonomisiyle tam bir zıtlık oluşturur. Bölgede şehirsel hiyerarşinin en tepesindeki iki metropoliten şehir “giriş kapısı” tanımına uygun işlevlere sahiptirler. Doğuda Atlanta ve batıda Dallas ticaret, finans, taşımacılık ve başka ekonomik bakımlardan bölgesel başkentler gibidirler.

10.6. Güney: Kıyı Kesimleri

ABD’nin doğu kıyıları boyunca “subtropikal” olarak nitelenen incecik kıyı şeridi Güneydoğu Kıyı Bölgesi’ni oluşturur. Virginia, Carolina’lar, Georgia, Alabama, Mississippi ve Teksas’ın oldukça dar kıyı şeritlerini içine alırken, bölge, Louisiana’nın yaklaşık yarısını fakat Florida’nın tümünü içermektedir. Şehirleşme oldukça sınırlıdır ama bazı yerlerde de şehirsel patlamanın yaşandığı bile görülür. Florida’nın subtropikal ikliminin sağladığı hemen hemen yıl boyu süren yetişme devresi turunçgillere çok uygun düşmektedir. Sıcak iklimi aynı zamanda yoğun göçleri (özellikle yaşlı nüfusu ve Megalopolis’den kaçanları) kendisine çekmiştir. Batıya doğru Meksika Körfezi’ni çevreleyen subtropikal Körfez Kıyı Ovası ortalama 100 m yüksekliktedir; pamuk, pirinç ve şeker kamışı bölgenin önemli ürünleridir. Ovanın büyük kısmında geniş ölçekli sanayi yatırımları da çok önemlidir. Körfez kıyısındaki en büyük şehirler ise Mississippi’nin antreposu ve güney kıyılarının “pamuk başkenti” olan New Orleans ile NASA Merkezi’nin bulunduğu Houston liman şehirleridir.

10.7. Kuzey Amerika’nın Çekirdek Alanı: “Heartland”

Genelde bir ülke ya da geniş bir bölgenin tüm yaşamsal faaliyetlerinin toplandığı ve oldukça yüksek nüfuslu kesimi için kullanıla gelmiş bir sözcük olan “Heartland” ABD’nin üç eyaletinin (Indiana, Illinois, Iowa) tamamı ile oniki başka eyaletinin çeşitli kısımlarını ve Kanada’nın Ontario eyaletinin önemli bir bölümünü içine alan bir bölgedir.

Bölge bir yandan kıtanın sanayi çekirdeğidir, diğer yandan Kuzey Amerika’nın en verimli tarımsal alanlarının en büyüğü hâlindedir. Buradaki sanayi merkezleri ağır madenlerin çıkarımıyla, tarımsal ürünlerin dünya pazarlarına sevk edilmek üzere yüklenmesiyle ve kimyasal maddeler, fotoğraf malzemeleri ve kimyasal ekipman, kauçuk ve otomobil gibi son derece uzmanlaşmış entegre sanayi faaliyetleriyle uğraşmaktadırlar. Bölge ABD’de yetiştirilen tüm tahılların % 75 kadarını, Kanada’dakilerin % 80 kadarını verir. ABD soya üretiminin 2/3’ü buradan çıkarken, Büyük Göller çevresi de meyve üretiminde büyük bir önem kazanmıştır. Bölgenin tam merkezindeki “Mısır Kuşağı”nın kuzeyinde “Mandıracılık Kuşağı” yer alır.

10.8. Büyük Ovalar ve Preriler

ABD’de bölge, tam anlamıyla “Büyük Ovalar” olarak benimsenmiştir ve öyle bilinir. Kanada’da ise bu terim ender olarak kullanılır ve ülkenin Büyük Ovalar’ın devamı olan kesimine Kanadalılar “preriler” demeyi tercih ederler. Bölgenin sınırları arazi kullanılışı ve ürün kalıplarına dayanılarak belirlenmiştir: En kuzeyde “Yaz Buğdayı Kuşağı” uzanır; bu kuşağın güneyinde “kış buğdayı kuşağının uzantısı” yer alır. Bunun yanında Büyük Ovalar ve Preriler öteden beri hayvancılık faaliyetleriyle de ün kazanmışlardır. Dünyanın en büyük, en iyi işletilen ve en verimli çiftliklerinden bazıları bu bölgede yer almaktadır. Ayrıca, bölgenin güney kesiminin altında uzanan petrol yatakları nedeniyle Teksas başta olmak üzere, eyaletlerin birçoğunda petrol çıkarılmaktadır. Bölgede çok büyük denilebilecek şehirler yoktur ama şehirlerin nüfus artış hızı ülke ortalamasının üzerindedir; Denver ve San Antonio en büyük şehirlerdir.

10.9. Kayalık Dağlar

Büyük Ovalar’ın hemen batısında yer alan Kayalık Dağlar, dünyanın en belirgin yüksek alanlarından birisini oluşturur. Dimdik yamaçların, arızalı bir yapının ve muhteşem manzaraların bir meydana getirdiği bir bölge olduğu kadar, aynı zamanda da geniş ormanların, bol yaban yaşamının ve derin kar örtüsünün, seyrek dağılmış yerleşmelerin, çürüyen hayalet kasabalarının ve de kalabalık kayak güzergâhlarının da yarattığı bir bölgedir.

Bölgede ormancılık faaliyetleri, hayvancılık (otlatma kolaylıklarından yararlanılarak), madencilik, sulamalı tarım (küçük havzalarda) ve turizm önemli faaliyetlerdir. Kayalık Dağlar’da çok az büyük şehir vardır; daha doğrusu bu bölgeye şehirsiz demek de mümkündür. Bununla birlikte, bazı şehirler (kurşun madeniyle bağlantılı Leadville gibi) zengin maden yataklarının keşfiyle ortaya çıkmış, bazıları da (Aspen gibi) madencilik kasabası olarak başlamış ama sonra turizm açısından patlama yaşamışlardır. Dünyanın ilk ulusal parkı olan ABD’deki Yellowstone Ulusal Parkı da bu bölgede yer almaktadır.

10.10. Dağlararası Havzalar

Bölgeyi Kanada sınırından Meksika’nın kuzeyine kadar uzanan kurak ve arızalı bir alanda yer alan üç yüksek plato oluşturmaktadır:

Columbia Platosu; kuzeyde yer alır, kurak vadiler ve ormanlık dağ sıraları hâlindedir. Vadiler ülkenin en önemli elma ve armut üretilen alanlarındandır. Ancak daha kurak kesimlerinde kesintisiz uzanan hektarlarca tahıl ekili alan burasını Batı’nın “buğday kuşağı” yapmaktadır.
Büyük Havza (Great Basin); Nevada’da merkezileşmiştir ve ABD’deki en kurak iklime sahip yerlerden birisidir. Tarım büyükbaş hayvan otlatma, kuru tahıl tarımı ve sulama yapılan tek tek alanlardaki ekimle sınırlıdır. En büyük nüfus yoğunluğu Utah’daki Tuz Gölü depresyonunda yer alır. İlk olarak Mormonlar denilen bir dinî grup tarafından yerleşilen Salt Lake City Büyük Havza’nın başlıca şehridir. Ancak, 1990’dan sonra ABD’de nüfusu en çok artan şehirlerden birisi olan Las Vegas bölgenin de en önemli şehirlerinden birisi hâline gelmiştir.
Colorado Platosu; Bu kesim altın, gümüş ve bakır bakımından zengindir; maden kömürü kaynakları da gittikçe artan bir dikkat çekmektedir. Albuquerque bu seyrek nüfuslu alanın büyük kısmına hizmet verir. Bütünüyle bölgede çok sayıda ve ABD’de en büyükleri olan Kızılderili Rezervasyonları da yer alır. Bölgenin su sıkıntısı Columbia ve Colorado nehirleri üzerinde çok sayıda barajın yapımına yol açmıştır.

10.11. Kaliforniya

Kaliforniya bölgesi aynı adı taşıyan eyaletin yerleşilmiş kesimlerinin çoğunu içine alır. Bölgenin yarattığı imaj “Kaliforniya tarzı yaşam”la eş anlamlı hâle gelmiştir. Bu, Hollywood, Disneyland ve Golden Gate üzerinde odaklaşmış, lüks-ihtişam ve smog (duman+sis) ile tatlandırılmış ve güneşte bronzlaşmış plaj tutkunları ve eksantrik gece yaşamı insanlarıyla nüfuslandırılmış bir yaşam tarzıdır. Ama gerçekler imajların o kadar da önemli olmadığını vurgulayacak kadar daha az heyecan vericidir.

Kuzey Amerika’nın en küçük bölgelerinden birisi ama belki de en farklı olanıdır. Bu farklılık bölgenin fiziki ve beşerî coğrafyalarının, yer şekillerinden arazi kullanılışına, toprak gruplarından toplumsal kalıplara kadar her yanında yansır. Ama en önemlisi, gerek fiziksel ve gerekse psikolojik olarak, bölgenin iklimidir. Kuzey Amerika’nın, yazları kurak subtropikal iklim koşullarına sahip tek kesimidir. Bol güneş ışığı, ılıman kış sıcaklıkları, mutlak kurak yazlar ve nispeten kurak kışlar basit ve temel özelliklerdir. Ama bölgenin çekiciliğini arttıran başka fiziki coğrafya özellikleri de vardır: Kumsal plajların ve yüksek falezlerin hemen yanında yüksek dağlar yer alabilmekte; verimli vadilere açılan sarp kanyonların üzerinde ormanlar yükselebilmekte; doğuda geniş çöller uzanırken, güneyde de farklı bir kültürün (İspanyol kökenli) çekiciliği egemen bulunmaktadır. Bölgede tarım vadi ve ovalarda sulamanın da yardımıyla son derece gelişmiştir. Üretimin dörtte üçü tek başına Merkezi Vadi’den (Central Valley) gelir.

Kaliforniya ülkenin en çok nüfuslu eyaletidir ve nüfusundaki etniklik olağanüstü çeşitlidir; ülkedeki 50’den fazla grubun 21’nin yaşadığı eyalettir. Diğer yandan nüfusun % 94’ü şehirlerde yaşar. Los Angeles, San Diego ve San Francisco bölgenin en büyük şehirleridir. Özellikle Los Angeles, Disneyland ve Hollywood ile turizm açısından ülkenin en önemli destinasyonlarından birisini oluşturur.
10.12. Kuzey Pasifik Kıyısı

Kuzey Kaliforniya’dan Pasifik kıyısı boyunca Alaska’ya kadar, Kuzey Amerika’nın şehirleşmiş geri kalan kesimlerinden büyük mesafelerle ayrılmış, çok geniş araziler yer alır. ABD’nin “Pasifik Kuzeybatısı” olarak anılan eyaletleri (Oregon ve Washington), Kanada’nın British Columbia’sı ve Alaska’nın yirminci yüzyıldaki sınırları aynı çevre koşullarıyla karakterize olurlar.

Bölgenin doğal kaynakları sınırlı çeşitlilikte ama büyük miktar ya da hacimdedir. Kısmen bunun sonucu bölge ekonomisi çeşitlenmemiş ama özelleşmiş üretim türlerine dayanmıştır. Deniz ve orman bölge ekonomisinde önemli roller oynamaktadır: Tarım, denize yakın, uygun yerlerde ya da ormandan açılan alanlarda yapılmaktadır; Batı kıyısında bulunan ormanlar öteden beri tüm Kuzey Amerika ormanlarının en değerli olanlarıdır ve bu durum keresteciliği en önemli faaliyet yapmıştır.

Vancouver Adası ile birlikte dağlar, buzullar, nehirler ve ormanlardan oluşan ada ve fiyort ortamı da başlar ve bu ortam kuzeye doğru Alaska’ya kadar sürer. Victoria ve Vancouver bu kesimdeki en önemli şehirlerdir. Alaska 1.554.000 km2’lik bir alan kaplar. Çok az başka zenginliği olan Yukon Platosu yirminci yüzyılın başlangıcında altın arayan madencileri kendisine çekmiş ve Alaska 1912’de bir “territory” (eyalet öncesi statü) hâlinde örgütlenmiştir.1959’da kazandığı eyalet statüsüyle ve küçük olmakla birlikte büyüyen nüfusuyla Alaska günümüzde hızlı bir sanayi gelişmesi deneyiminden geçmektedir. Kuzey Kutbu Denizi’ndeki petrol yataklarının keşfiyle birlikte Alaska’nın nüfusu büyük bir hızla artmıştır; “petrol patlaması” Alaska’yı kıtanın geri kalan kısmıyla tam anlamıyla bütünleşeceği bir geleceğe götürmektedir.

10.13. Boreal Orman

Kuzey Amerika’daki en büyük bölge olan “Boreal Orman” bir okyanustan diğerine kadar uzanır. Aslında burasının temelde Kanada’nın bir bölgesi olduğu söylenebilir, çünkü Kanada’nın alansal uzantısının yaklaşık yarısını kaplamaktadır. Bununla birlikte, ABD içinde de Yukarı Büyük Gölleri ve ABD’nin bir eyaleti olan Alaska’nın merkezi kesimini de içine almaktadır.

Bu bölge kaya, su ve buzların ülkesi olurken, ama aynı zamanda da kaçınılamaz bir şekilde ormanların yarattığı bir bölgedir de. Değişiminde ya da bileşiminde çok az değişikliklerle dümdüz uzanan arazide yüzlerce kilometre boyunca ormanlar yer almıştır. Tüm bölgede yerleşenler ezici bir çoğunlukla çıkarım, yani madencilik faaliyetleriyle uğraşmaktadırlar.

İkinci önemli faaliyet ise ormancılıktır. Tarım, ancak bölgenin güney kesimlerinde yerel olarak uygun yerlerde (ceplerde) yapılabilmektedir. Şehirler oldukça seyrektir ve çoğu temelde tek fonksiyonludur; yani hayatta kalmak için tek tip ekonomik faaliyete (bazen bir madene, bazen ulaşıma gibi) bağımlıdırlar. Bölgedeki büyük şehirsel merkezden ikisi olan Duluth (ABD) ve Thunder Bay (Kanada) aynı zamanda büyük hacimli malların yükseleme ve boşaltılmasında uzmanlaşmış Büyük Göller limanlarıdır.
10.14. Tundra ya da Arktik Bölge (Kanada’nın Kuzey Kesimleri ve Alaska’ya Uzantısı)

Büyüklük bakımından dev ama nüfus bakımından fakir Arktik Bölge Kuzey Amerika’nın tüm kuzey kenarı boyunca uzanır. Bu bölgenin tümüyle bir Inuit ve Aleut olduğunu söylemek gerekir; başka etnik gruplara çok az sayıda ve çok dağınık yerleşmelerde rastlanmaktadır.

Bazı temel karakterleri oldukça tekdüze olan bölgenin doğu ve batı ekstremleri (doğuda Labrador kıyıları ve batıda Bering Denizi-Aleut Adaları) kısmen çeşitlilik sunabilmektedir. 1.600 km uzunluğundaki Aleut Adaları ağaçsız, sisle kaplı temelde bir dizi volkandan (46’sı aktif) meydana gelmiş, çoğu küçük 280 adalık bir zincir hâlindedir. İyice kuzeyde Kanada Takımadaları yer alır. Buz ve kar ülkesi olan bu bölgede kış sıcaklıkları çok düşüktür; yağışlar kar şeklinde düşmekte ve yağış azlığı bölgenin kuzey kesimlerini Kuzey Amerika’nın en kurak kesimleri yaparak bazı yerlere verilen “soğuk çöl” adını haklı kılmaktadır. Yüzölçümü 1.3 milyon km2’nin üzerinde olan Kanada Arktik’i (Kanada Kutup Bölgesi) son derece az nüfusun yaşadığı bir “tundra”dır. Hâlâ çok az yerleşmenin nüfusu 5.000’i ancak geçmektedir, bir kısmının da 2.500’den azdır. Bu nüfusun da çoğu (50.000 kadar) modern haberleşme sistemlerinin, okulların, ticaret birimlerinin bölgede inşası ve çoğalmasına paralel olarak hızlı bir değişim içine girmiş bulunan yerli Eskimolardır (1970’lerin sonlarında Eskimo yerine Inuit adı tercih edilmiştir). Kızılderili gruplarından ise, tümüyle Kanada’da olmak üzere, en çok Dene olarak anılanlara rastlanır (yalnızca 1.000 kadar).

10.15. Hawaii (Adaları)

Hawaii Adaları Kuzey Amerika’nın belli başlı bölgelerinin en küçüğüdür. Hawaii eyaleti, Pasifikte Hawaii adasından Kure’ye kadar batıya doğru 2.560 km uzunluğunda, adalar, adacıklar ve resiflerden oluşmuştur3. Hawaii adaları, yeryüzünde volkanik faaliyetler sonucu oluşmuş ve yüzeyleri daha sonraki volkanizmayla ve erozyon faaliyetleriyle değiştirilmiş dağ sıralarının denizaltında kalmasıyla su yüzeyinde meydana çıkan yüksek-yukarı ya da tepe kesimleridir. Adalardaki en yüksek zirvelerden olan Mauna Loa (4.104 m) dünyanın en büyük aktif volkanıdır.

Hawaii adalar zinciri dünyada yüksek volkanik adaların en uzak –herhangi bir kıtadan ya da benzer büyüklükteki başka adalardan- grubudur. Hawaii adalarının Polinezyalı nüfusundan öncesi bilinmemektedir. İlk sakinlerinin sonra gelen (750-1000 tarihleri arasında) Polinezyalılar tarafından yok edildikleri ya da asimile edildikleri sanılmaktadır. Sonraki yüzlerce yıllık yalıtılmışlığı 14. ve 15. yüzyıllarda meydana gelen bir başka büyük Polinezya göçmen dalgası, bunu da ikinci bir yalıtılmış dönemi izlemiştir. Adaların resmî keşfi ise 1778’de gelen İngiliz Kaptan James Cook tarafından olmuştur. Ama İspanyol kaptan Gaetano’nun Cook’tan iki yüzyıldan daha fazla bir zaman önce buralara geldiği de bilinmektedir. Bununla birlikte, Cook’un deyimiyle “Sandwich Adaları”nın dünyaya açılmasını sağlamıştı. Daha sonra İngiliz etkisi çok güçlü olmuştu; ABD’den çok olmayan ama gittikçe artan sayıda göçmen de gelip buralara yerleşmişti. Tabii bu arada Asyalılar da. Özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında ucuz işçi ihtiyacının karşılanması amacıyla, 1852’de gelen ilk Çinliyi izleyerek Asyalılar geldiler. İlk Japon 1868’de yolunu kaybeden bir balıkçı olmuşken, diğer Japonlar plantasyon işçisi olarak geldiler. Şeker kamışı tarlalarında çalışmak için de Filipinolar, Kore, Samoalı vb.’leri geldiler. Hâlen bir erime potası gibidir: Beyaz ya da Kafkas ırktan olanlar toplam nüfusun % 25, Hawaii ve melez Hawaiililer % 20, Filipinolar % 15 ve Çinliler % 6 kadarını oluşturmaktadırlar. Japonlar da çoktur; nüfusun zaten yaklaşık yarısı Asya kökenlidir ki bu hiçbir ABD eyaletinde rastlanan bir durum değildir.

Uygulamalar

1) Öğrenci bu dersi Amerika Birleşik Devletleri ve Kanada haritaları eşliğinde okumalıdır. Bu konuda, ilgili web sitelerine (wikipedia, World Bank, World Factbook, Encyclopedica Britannica gibi) ve google earth’e bakmaları yararlı olacaktır.
Bölüm Özeti

Bu bölümde, Kuzey Amerika’nın bölgesel ayırımı ele alınmıştır. Kuzey Amerika’nın farklı bölgelerinin ele alınması tüm kıtanın daha iyi anlaşılmasına önemli katkıda bulunmuştur.

1990’larda Anglo-Amerika’nın tamamen yeni bir çağa girdiği ileri sürülmektedir. Kristof Kolumb’un 500 yıl önce Yeni Dünyayı keşfinden beri bu üçüncüsü olmaktadır. İlk dörtyüzyıl tarım ve kırsal hayatın egemenliğinde geçmiş; ikinci çağ olan “sanayi şehirleşmesi” dönemi, ondokuzuncu yüzyılı ve yirminci yüzyılın büyük kısmını kaplamıştır. Ama artık ABD ve Kanada’da bilgi üretim ve dönüştürülmesi, uzmanlaşmış hizmetler ve yüksek teknoloji sanayilerinin egemenliğindeki ve karşılıklı iş ilişkilerinin gittikçe daha çok küresel ölçekte işlediği bir “sanayi sonrası” (post-endüstriyel) toplumuna dönüşme ve ekonominin olgunlaşma dönemi yaşanmaktadır. Mavi yakalılar hızla beyaz ve pembe yakalıya dönüştükçe ve otomasyonun girdiği bürolar egemen işyerleri hâline geldikçe, Anglo-Amerika’nın her tarafında esaslı yer değiştirmeler yaşanmaya başlanmıştır.

Her ne kadar ABD ve Kanada’nın çok sayıda tarihsel, kültürel ve ekonomik özelliği paylaştıkları doğruysa da, iki ülke birbirlerinden birçok bakımdan da farklıdır. Aslında farklılıkların katı coğrafi boyutları vardır: Toplam olarak 19.4 milyon km2 alan kaplayan Anglo-Amerika’da ABD toprak bakımından Kanada’dan biraz daha küçüktür fakat Kuzey Amerika kıtasının ortasını/kalbini kaplamaktadır. ABD’de çok genel bir coğrafi ayırım olarak “Doğu” ve “Batı”dan söz edilirken, Kanada’da "Güney Kanada" ve "Kanada’nın Kuzeyi" gibi bir ayırıma gitmek daha uygun karşılanmaktadır; çünkü Kanadalıların ezici bir çoğunluğu ABD sınırından 160 km mesafe içinde kalan Güney Kanada’da yaşarlar. ABD, ana ülke yanında, aynı zamanda, Alaska nedeniyle Kuzey Amerika’nın kuzeybatı uzantısını da kaplar (Hawaii eyaleti ve çevresi ise coğrafi açıdan Pasifik âlemine aittir) ve böylece, Kanada’nın tersine, ABD ülke toprakları iki ya da daha fazla parçadan oluşmuş, yabancı topraklarla ve uluslararası sularla ayrılmış uzantı bakımından “sürekliliği olmayan” bir ülke özelliği kazanır.

Kuzey Amerika’nın bu iki (ABD ve Kanada) ülkesinin son derece gelişmiş toplumları tarih ve coğrafyanın bir kombinasyonu hâlinde ortaya çıkan küresel liderlik rolünü de ele geçirmişlerdir. Aslında Anglo-Amerikalıların en büyük başarısı koşulları güç ve son derece geniş olan bir çevreye karşı kazandıkları savaşlardır: Ulaşımı ve iletişimi sürekli iyileştirerek Amerikalı ve Kanadalılar ülkelerinin tümünü, dağlar ve geniş tahıl tarım alanları kuzey-güney doğrultusunda uzanarak büyük engeller yarattıkları hâlde, gerekli olduğu şekilde doğu-batı doğrultusunda büyük mesafeler (4,000 km’nin üzerinde) boyunca organize etmeyi başarmışlardır. Coğrafi mekânın kısalması, ya da zaman-mekân yakınlaşması, 150 yıl boyunca birbirini izleyen demiryolu, karayolu ve havayolundaki gelişmelerle gerçekleşmiş ve uzak yerlerin birbirine iyice yakınlaşması yanında, insan ve faaliyetlerin de daha geniş alanlara yayılması mümkün olmuştur. Böylece 300 yıllık tarihleri boyunca ABD ve Kanada, Avrupa’daki anavatanları olan ülkelerindeki toplumlardan çok daha farklı bir gelişme süreci içinde olmuşlardır.

3Pratikte Hawaii Adaları Hawaii adasından Niihau’ya kadar 640 km uzunluğundaki iki düzine kadar adayla sınırlandırılmış bir kesimi ifade etmede kullanılmaktadır. Hawaii Adalarının toplam yüzölçümü yaklaşık 16,835 km2’dir ve bunun hemen tümü 8 büyük adadan oluşmaktadır. Büyüklük sırasına göre bu 8 ada: Hawaii (10,415 km2), Maui, Oahu, Kauai, Molokai, Lanai, Niihau ve Kahoolawe (115 km2 kadar). Yalnızca Hawaii’nin yüzölçümü diğer yedi adanın toplamının yaklaşık iki mislidir.





Signing of RasitTunca
[Image: attachment.php?aid=107929]
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
Smileys-2
Reply


Forum Jump:


Users browsing this thread: 1 Guest(s)