[RasitTunca]

Cuma Namazı - Cuma Namazının Farz olmasının Şartları

Cuma, Müslümanlar için mübarek bir gündür. Cuma namazı, şart-
larını taşıyan kimselere farz-ı ayndır. Farz oluşu, Kitap, Sünnet ve İcma
ile sabittir.
Kur’an-ı Kerim’de şöyle buyruluyor: ْ
ذٰلِكُم َۜ الْبَيْع وَذَرُوا ِ اللјه ِ ذِكْر اِلٰى فَاسْعَوْا ِ الْجُمُعَة ِ يَوْم ْ مِن ِ لِلصَّلٰوة َ نُودِي اِذَا اٰمَنُٓوا َ الَّذٖين اَيُّهَا ٓ َيَا
تَعْلَمُون ْ كُنْتُم ْ اِن ْ لَكُم ٌ خَيْر
“Ey İman edenler! Cuma günü namaza çağrıldığı (ezan okunduğu) za-
man hemen Allah’ı anmaya koşun ve alışverişi bırakın. Eğer bilmiş olsanız,
elbette bu, sizin için daha hayırlıdır.”54
Abdest alıp camiye giden ve cuma namazını kılanlar hakkında Pey-
gamberimiz şöyle buyuruyor: ِ
الْجُمُعَة َ وَبَيْن ُ بَيْنَه مَا ُ لَه َ غُفِر َ وَأَنْصَت َ فَاسْتَمَع َ الْجُمُعَة أَتَى َّ ثُم َ الْوُضُوء َ فَأَحْسَن َٔ تَوَضَّا ْ مَن ٍ
أَيَّام ِ ثَلاَثَة ُ وَزِيَادَة
“Bir kimse güzelce abdest aldıktan sonra Cumaya gelir, susarak hutbeyi
dinlerse, üç gün fazlasıyla bu cumadan diğer cumaya kadar olan zaman
içindeki günahları bağışlanır.”55
Cuma namazını terk edenler hakkında Peygamber Efendimiz çok
önemli bir uyarıda bulunmuştur. Ebû Hüreyre ve Abdullah b. Ömer,
Peygamberimizin minber üzerinde şöyle buyurduğunu işittiklerini
söylediler:َ
الْغَافِلِين َ مِن َّ لَيَكُونُن َّ ثُم ْ قُلُوبِهِم عَلَى ُ اللјه َّ لَيَخْتِمَن ْ أَو ِ الْجُمُعَات ُ وَدْعِهِم ْ عَن ٌ أَقْوَام َّ لَيَنْتَهِيَن
“Herhangi bir cemaat ya cuma namazını terk etmekten sakınsınlar
yahut da Allah Teala onların kalplerini mühürler de gaf i llerden olurlar.”56
Cuma günü Müslümanlar için bir bayramdır. Bugün, yıkanıp te-
mizlenmek, tırnakları kesmek, dişleri fırçalamak, güzel koku sürün-
mek, iyi ve temiz elbiseleri giyerek camiye gitmek müstehabdır. Ezan
okununca, cuma namazı kılmakla mükellef olanların işlerini bırakıp
hemen camiye gitmeleri gerekir.
Cuma namazının bir kimseye farz olması için Müslüman olmak,
akıllı ve ergenlik çağına gelmiş olmaktan başka birtakım şartların daha
bulunması lazımdır.
Bunlar, cumanın farz olmasının şartları ile cumanın sahih olması-
nın şartları olmak üzere iki çeşittir:
1. Cuma Namazının Farz olmasının Şartları
Bir kimseye cuma namazının farz olması için o kimsede altı şartın
bulunması gerekir:
1. Erkek olmak,
2. Hür olmak,
3. Mukim olmak,
4. Sağlıklı olmak,
5. Kör olmamak,
6. Ayakları sağlam olmak.
Bu şartlar kendisinde olmayan kimseye cuma namazı farz değildir.
Buna göre, kadınlara, hürriyeti elinde olmayanlara, yolculara,
hastalara, iki gözü kör olanlara, ayakları olmayan kötürümlere
cuma namazı farz değildir. Ancak bu durumda olanlar, camiye gidip cumayı kılarlarsa namazları sahih olur ve o günün öğle nama-
zının yerine geçer.
Kendilerine cuma namazı farz olmayan hasta ve yolcunun cuma
namazı kıldırması caizdir. Hastaya bakan bir kimse, bırakıp cumaya
gittiği takdirde hastanın zarar görmesinden korkarsa cumaya gitme-
yebilir.
Camiye gidemeyecek durumda hasta olanlar ile camiye gittiği tak-
dirde hastalığının artmasından veya iyileşmesinin gecikeceğinden kor-
kanlara da cuma namazı farz değildir. Yürüyemeyecek derecede düş-
kün ihtiyarlar da böyledir.
Bir ayağı kesik veya felçli olup da zorlanmadan yürüyebilen cumaya
gider, yürüyemeyen ise gitmez.
2. Cuma Namazının Sahih Olmasının Şartları
Bu şartlar da altıdır:
1. Cuma namazı kılınan yerin şehir veya şehir hükmünde olması.
2. Cuma namazını devletçe görevlendirilen bir kişinin kıldırması.
Büyük bir toplulukla eda edilen cuma namazını kıldırmak isteyen
kişiler arasında, biri “ben kıldıracağım”, diğeri “ben kıldıracağım” diye
anlaşmazlık çıkabileceği gibi, bir grup bir kişiyi öne sürerken diğer bir
grup da başkasını öne sürmeye çalışabilir. Namazın vakit içinde hangi
saatte kılınacağı hususunda da anlaşmazlığa düşebilirler.
Bu sebeple, cuma kıldırmak yüzünden Müslümanlar arasında çıka-
bilecek anlaşmazlıklara yol açmamak ve düzeni sağlamak için cumayı
kıldıranın, devletçe görevlendirilen bir kişi olması gerekir.
Herhangi bir sebeple izin almak mümkün olmadığı takdirde Müs-
lümanlar, bir kişi üzerinde birlik yaparsa o kişinin kıldırdığı cuma
namazı da zarurete binaen caiz olduğu gibi, yöneticileri Müslüman
olmayan yerlerde de cuma ve bayram namazlarını kılmak caizdir.57
3. Cuma namazının öğle vaktinde kılınması.
Öğle vakti girmeden cuma namazı kılınamayacağı gibi, öğle vakti
çıktıktan sonra da sahih olmaz.
4. Namazdan önce hutbe okunması.
Hutbenin, bir kişi bile olsa cemaat huzurunda okunması gerekir. Ce-
maatin hasta veya misafir olması da yeterlidir. Başka cemaat bulunmayıp
sadece kadın veya çocuk bulunması hâlinde hutbe sahih olmaz.
5. Cuma kılınan yerin herkese açık olması.
Çünkü cuma namazı İslam’ın şiarından ve dinin özelliklerindendir.
Bu sebeple açıktan kılınması lazımdır.
İmam namaz kılınan yerin kapısını kilitlese cuma namazı caiz ol-
maz. Diğer insanların girmesine izin verilirse caiz olur. Bir kalenin ka-
pısını düşman tehlikesi sebebiyle kilitlemek zarar vermez.
6. İmamdan başka en az üç kişi cemaat bulunması.
Hutbe okunurken hazır olan cemaat gider ve hutbe okunduktan
sonra başka bir cemaat gelirse cuma namazı yine sahih olur. Cemaatin
hasta ve yolculardan olması da caizdir. Çünkü bunlar imam olabildik-
lerine göre cemaat da olabilirler.
Ancak, başka cemaat bulunmayıp da, cemaat sadece kadın veya ço-
cuklardan meydana gelirse, bunlarla cuma namazı caiz olmaz. Çünkü
bunlar imamlık yapamaz. Hatta iki erkekle bir kadın veya bir çocuğun
bulunması hâlinde de cuma namazı sahih olmaz.
3. Hutbe
Hutbenin rüknü, Cenab-ı Hakk’ı zikretmekten ibarettir. Arapçadan
başka bir dil ile de olabilir.
Allah’a hamd, tesbih ve tekbir getirmekle hutbenin farzı yerine ge-
tirilmiş olur, fakat sünnet terk edildiği için mekruhtur.
Hutbenin sahih olmasının şartları:
a) Hutbenin namazdan önce okunması,
b) Hutbe kastıyla okunması,
c) Vakit içinde olması,
d) Hutbe okunurken cemaatten en az bir kişinin bulunması,
e) Bu kişinin kendisi ile cuma namazı kılınır bir kimse olması,
f) Hutbe ile namazın, namaza münafi bir iş ile ayrılmaması (yemek,
içmek gibi).
Hutbe ikidir, araları hafif bir oturuş ile ayrılır. Her birinde Allah’a
hamdedilir. Kelime-i şehadet okunur ve salavat-ı şerife getirilir. Birinci
hutbede ayet okunarak vaaz ve nasihat yapılır. İkinci hutbede mümin-
lere dua edilir.
a) Hutbenin Sünnetleri
1. Hatibin, hutbeden önce minber tarafında bulunması,
2. Minbere çıkınca oturması,
3. Ezanın hatibin huzurunda okunması,
4. Ezan okunduktan sonra hatibin her iki hutbeyi ayakta okuması
(Özürsüz, hutbeyi oturarak veya yaslanarak okumak mekruhtur).
5. Hutbeyi cemaate karşı okumak,
6. Hutbeye —gizlice Eûzü Besmele çektikten sonra— Allah’a hamd
ederek başlamak, şehadet kelimelerini okumak ve Peygamberimize
salavat getirmek.
7. Vaaz ve nasihat etmek,
8. Kur’an’dan bir ayet okumak,
9. İki hutbe okumak ve iki hutbenin arasında üç ayet okuyacak
miktardan fazla olmamak üzere oturmak,
10. İkinci hutbeye de Allah’a hamd ve Peygamberimize salavat ge-
tirerek başlamak,
11. Müslümanlara mağf iret, yardım ve afiyetle dua etmek,
12. İkinci hutbede, sesini birinci hutbeden biraz daha alçaltmak,
13. Her iki hutbeyi de fazla uzatmamak,
14. Hutbe bitince ikamet getirmek.
Hutbe okunurken konuşmak mekruh olduğu gibi, konuşana sus-
masını söylemek de mekruhtur.
Hatibin minbere çıkışından itibaren cumanın farzı kılınıncaya ka-
dar, konuşmak, konuşana sus demek, Kur’an okumak, salat ve selam
getirmek (Peygamberimize salat ve selam getirilmesi gereken durum
olursa, bunu içinden getirir), tesbih çekmek, verilen selamı almak, ye-
mek ve içmek gibi hutbeyi dinlemeye engel olan şeyler mekruhtur.
Görülen bir yanlışı baş, göz ve el işareti ile düzeltmeye çalışmak mek-
ruh değildir. Hutbe okunurken namaz kılmak da mekruhtur. Hatip
minbere çıkmadan önce cumanın ilk sünnetine başlayan kimse, hatip
henüz hutbeyi okumaya başlamamış ise vaciblerini yerine getirerek
namazı hemen tamamlamalıdır. Hutbe okunurken istediği gibi oturu-
labilir, ancak namazda oturur gibi oturmak müstehabdır.
Bir özür sebebiyle cuma namazına gidemeyenlerin (hasta, yolcu ve
hapiste olan kimseler gibi) cuma günü öğle namazını, cuma namazı
kılındıktan sonra kılmaları müstehabdır. Cumadan önce kılmaları ise
mekruhtur.
Bir özürden dolayı cumaya gidemeyen veya özürsüz olarak git-
meyenlerin cuma günü, cuma kılınan yerde öğle namazını cemaatle
kılmaları mekruhtur. Cuma kılınmayan köy ve kırlarda ise mekruh
değildir.
Cuma namazında imama ikinci rekâtın oturuşunda yetişen kimse, imam
selam verdikten sonra cumayı tamamlar ve cumaya yetişmiş sayılır.
4. Cuma Namazının Kılınışı
Cuma namazı, dördü ilk sünnet, ikisi farz ve dördü de son sünnet
olmak üzere on rekâttır.
Cuma günü öğle vakti ezan okunduktan sonra, önce dört rekât
olan ilk sünneti kılınır. Bunun niyeti şöyledir: “Niyet ettim Allah rızası
için bugünkü cuma namazının ilk sünnetini kılmaya.”
Cumanın ilk sünnetinin kılınışı, aynen öğle namazının dört rekât
sünneti gibidir. Sünnet kılındıktan sonra hatip minbere çıkar ve otu-
rur. Bundan sonra camiin içinde bir ezan daha okunur. Hutbe bitince
ikamet getirilir ve cumanın iki rekât farzı cemaatle kılınır. İmamın ar-
kasındaki cemaat şöyle niyet eder: “Niyet ettim Allah rızası için bu-
günkü cuma namazının farzını kılmaya, uydum imama.”
Farzdan sonra cumanın dört rekât son sünneti kılınır. Bunun kılı-
nışı da cumanın ilk sünneti gibidir. Niyeti şöyledir: “Niyet ettim Allah
rızası için cumanın son sünnetini kılmaya.”
Cuma namazı böylece tamamlanmış olur.
5. Zuhr-i Âhir Namazı
Bir yerleşim yerinde birden fazla camide cuma namazı kılınıp kılı-
namayacağı konusunda İslam âlimleri arasında farklı görüşler vardır.
Hanefi mezhebinde kabul edilen görüş, bir yerleşim yerinde birden
fazla camide kılınan cumanın sahih olmasıdır.
Ancak İmam Ebû Yûsuf’a göre cuma namazı bir yerde sadece bir
camide, şehrin büyük olması veya ortasından nehir geçmesi hâlinde
ancak iki camide kılınabilir.
Şafiiler ise “ihtiyaç yoksa sadece bir camide kılınabilir” diyor. Bu
imamlara göre, bir yerde birden fazla cuma namazı kılındığı takdirde
namaza ilk önce başlayanların namazı sahih olur, sonraya kalanların
namazı sahih olmaz. Hepsinin beraber kılması ve hangisinin ilk önce
kıldığının şüpheli olması hâlinde ise hiçbirinin namazı sahih olmaz.
Bu durumda cumanın şartlarından biri kaçırılmış ve cuma namazı-
nın caiz olması şüpheli hâle gelmiştir.
Bu görüşte olanlar, cumanın sahih olmaması ihtimaline karşı ihti-
yaten vaktin farzını kılmak maksadıyla “Zuhr-i Âhir” adıyla dört rekât
namaz kılınmasını gerekli görmüşlerdir.
Birden fazla camide kılınan cuma namazlarının sahih olduğu ve
bu sebeple Zuhr-i Âhir kılmaya gerek olmadığı görüşünde olanlar:
“Cuma’dan sonra ‘Zuhr-i Âhir’ kılmak ihtiyat değildir. Asıl ihtiyat, iki
delilden en kuvvetlisi hangisi ise onunla amel etmektir. Bu meselede
en kuvvetli delil, birden fazla camide cuma namazı kılmanın caiz ol-
masıdır” demişlerdir.
Bu durumda cuma namazı caiz olup, öğle namazının yerine geçtiği-
ne göre, o gün ayrıca öğle namazını kılmaya gerek yoktur.
Bu iki görüşten herhangi biri ile amel etmek caizdir. Bu sebeple,
cuma namazını kılan bir kimse, cumadan sonra “Zuhr-i Âhir = son
öğle” niyetiyle dört rekât daha namaz kılmak mecburiyetinde değildir.
Çünkü cuma namazı öğle namazının yerine geçtiğinden o gün ayrıca
öğle namazı kılınmaz. Bununla beraber “Zuhr-i Âhir” kılmaya bir en-
gel de yoktur. Dileyen dört rekât “Zuhr-i Âhir=son öğle” ile iki rekât
da vakit sünneti kılar.
Zuhr-i Âhir namazına, “Niyet ettim Allah rızası için vaktine yeti-
şip henüz kılamadığım son öğle namazını kılmaya” diye niyet edilir.
Bu son öğle namazı, öğlenin dört rekât farzı gibi kılınmakla beraber,
sünnetlerde olduğu gibi dört rekâtın hepsinde Fâtiha’dan sonra sure
okunması daha iyi olur.
İki rekâtlı vakit sünnetine de şöyle niyet edilir: “Niyet ettim Allah
rızası için vaktin sünnetini kılmaya.” Bu namaz da sabah namazının
sünneti gibi kılınır.

Dipnotlar :

54 62/Cuma, 9.
55 Müslim, “Cuma”, 8
56 Müslim, “Cuma”, 12.
57 Tahtâvî, Haşiyetü’t-Tahtâvî ale’l-merâki’l-felâh, s. 331; İbn Âbidin, Reddu’l-muhtâr, I, 540;
el-Fetâvâ’l-Hindiyye, I, 146.


Kaynak :

Diyanet İslam İlmihali